Dekubitus (Yatak ve bası yarası) nedir?

Dekubitus (diğer adıyla yatak yarası veya basınç yarası), uzun süreli yatma, oturma veya hareketsiz kalma nedeniyle cilt ve altındaki dokuların sıkışması ve oksijen eksikliği sonucu meydana gelen bir yaradır. Genellikle vücudun kemikli bölgelerinde, vücuda baskı uygulayan zeminle temas halindeki bölgelerde ortaya çıkar. Dekubitus, vücudun bu bölgelerinde kan dolaşımının bozulmasına yol açarak doku hasarına ve yaraların oluşmasına neden olur.

Dekubitusun Nedenleri:
Dekubitus, genellikle şu durumlarda meydana gelir:

Uzun Süreli Hareketsizlik: Özellikle felçli, yaşlı veya fiziksel olarak hareket kabiliyeti kısıtlı olan bireylerde, uzun süre aynı pozisyonda yatmak veya oturmak, basınç nedeniyle ciltte ve altındaki dokularda hasara yol açar.
Vücut Ağırlığına Uygulanan Sürekli Baskı: Hareket etmeyen veya sınırlı hareket edebilen kişilerde vücudun belirli bölgelerine sürekli baskı uygulanır. Bu baskı, kan akışını engeller ve cilt ile altındaki dokularda oksijen ve besin maddelerinin ulaşmasını zorlaştırır.
Cilt İncelmesi ve Zayıflaması: Yaşla birlikte veya bazı hastalıklar nedeniyle cilt daha hassas hale gelebilir, bu da basınca daha duyarlı olmasına neden olur.
Nem: Sürekli nemli bir ortamda kalmak (örneğin, terleme, idrar kaçırma veya inkontinans) cildin daha kolay zarar görmesine yol açabilir. Ciltteki nem, sürtünmeye karşı duyarlılığı artırarak yaraların oluşmasına zemin hazırlar.
Hareketsizlik ve Sıvı Denge Bozuklukları: Vücudun yeterli sıvı alımı olmaması, dokuların zayıflamasına ve yaraların daha kolay oluşmasına neden olabilir.
Dekubitusun Oluşabileceği Bölgeler:
Dekubitus, vücudun kemikli bölgelerinde en yaygın olarak görülür. Bu bölgelerdeki basınç en yüksek olduğu için, buralarda yara oluşma riski daha fazladır:

Kuyruk sokumu (sakral bölge)
Topuklar
Diz arkası
Omuzlar
Dirsekler
Kalça
Bel (lumbal bölge)
Kulaklar (özellikle yataklarda uzun süre yatan hastalarda)
Dekubitusun Belirtileri:
Dekubitusun belirtileri, yaranın evresine göre değişir. Dört evreye kadar ilerleyebilir:

Evre 1:
Ciltte kızarıklık ve tahriş görülür, ancak cilt bütünlüğü korunur.
Deri bölgesi sıcak, sert ve ağrılı olabilir.
Genellikle cilt renginde değişiklikler (kızarıklık, solukluk) fark edilebilir.
Evre 2:
Ciltteki üst tabakalar (epidermis) zarar görmüş ve kabuklanma, su toplama veya yaralar oluşmuş olabilir.
Ciltte açılmalar ve sıvı dolu kabarcıklar görülebilir.
Yara yüzeyinde ağrı ve hassasiyet olabilir.
Evre 3:
Cilt ve altındaki derin doku (dermis ve subkutan dokular) hasar görür.
Yara, cilt altındaki kaslara kadar inebilir.
Derin doku hasarı nedeniyle açık bir yara oluşur, bu yarada enfeksiyon riski artar.
Evre 4:
Yara daha derinleşir ve kemik, kas veya tendonlara kadar ulaşabilir.
Enfeksiyon riski oldukça yüksektir.
Derin yaralar büyük açılara sahiptir ve iyileşmesi uzun sürebilir.
Dekubitusun Tedavisi:
Dekubitus tedavisi, yaranın evresine göre değişiklik gösterir. Tedavi genellikle şu adımları içerir:

Baskı Uygulamasının Azaltılması:
Yatak veya sandalye gibi yüzeyler üzerinde düzenli olarak pozisyon değişiklikleri yapılmalıdır. Hastalar, genellikle her iki saatte bir pozisyon değiştirilmelidir.
Basınca karşı koruyucu malzemeler (örneğin, basınç yarası önleyici yataklar veya yastıklar) kullanılabilir.
Cilt Bakımı:
Cildin kuru ve temiz tutulması önemlidir. Yaraların etrafındaki cilt de temizlenmeli ve nemlendirilmelidir.
Ciltteki tahriş ve yaraların temizlenmesi için özel antiseptik solüsyonlar kullanılabilir.
Yaraların Temizlenmesi ve Yara Bakımı:
Yaralar düzenli olarak temizlenmeli ve steril bir şekilde pansuman yapılmalıdır. Yara bölgesine uygun özel yara örtüleri kullanılarak iyileşme süreci hızlandırılabilir.
Bazı vakalarda yara iyileşmesi için doku iyileştirici kremler veya ilaçlar kullanılabilir.
Ağrı Yönetimi:
Dekubitus yaraları genellikle ağrılıdır. Bu nedenle, ağrı yönetimi önemlidir. Ağrı kesici ilaçlar veya tedavi yöntemleri (örneğin, lokal anestezikler) kullanılabilir.
Beslenme Desteği:
Yeterli ve dengeli beslenme, doku iyileşmesi için kritik öneme sahiptir. Yeterli protein, vitamin ve mineral alımı sağlanmalıdır.
Yeterli sıvı alımı, cilt sağlığını iyileştirebilir ve iyileşme sürecini hızlandırabilir.
Enfeksiyon Kontrolü:
Yara enfeksiyonlarının önlenmesi çok önemlidir. İyi hijyen sağlanmalı ve gerektiğinde antibiyotik tedavisi başlatılmalıdır.
Yarada enfeksiyon belirtileri (şişlik, kızarıklık, aşırı ağrı, sıvı sızması) fark edilirse, bir sağlık profesyoneline danışılmalıdır.
Dekubitusun Önlenmesi:
Dekubitusun oluşumunu engellemek için aşağıdaki önlemler alınabilir:

Pozisyon Değişiklikleri: Uzun süre yatmak zorunda kalan hastalar için her iki saatte bir pozisyon değiştirilmeli ve yatak başlığı yerleştirilmemelidir.
Baskıyı Azaltan Yataklar ve Yastıklar: Basınç yaralarının önlenmesi amacıyla özel tasarlanmış yataklar veya yastıklar kullanılabilir.
Cilt Bakımı ve Nemlendirme: Cilt düzenli olarak temizlenmeli ve nemlendirilmelidir.
Dengeli Beslenme: Yeterli protein ve vitamin alımı ile cilt sağlığı desteklenmeli, hastanın beslenme ihtiyaçları gözden geçirilmelidir.
Sonuç:
Dekubitus, ciddi sağlık sorunlarına yol açabilecek, önlenebilir bir durumdur. Özellikle hareketsiz kalan hastalar için dikkatli bir bakım, erken müdahale ve doğru tedavi ile dekubitus yaraları kontrol altına alınabilir. Bu yaraların önlenmesi için hasta pozisyonlarının düzenli olarak değiştirilmesi, cilt bakımı ve beslenme gibi faktörlere dikkat edilmesi gerekmektedir.